اگر مشتری نباشید محصول هستید؟
زمان مطالعه: 3 دقیقه
جمله اگر شما مشتری نیستید پس حتما محصول هستید جمله معروفی است که اشاره به هزینه های پنهان سرویس های رایگان عموما دیجیتال مانند شبکه های اجتماعی یا کانال های تلوزیونی دارد. چون داده های عمومی نیز به رایگان در دسترس هستند، کسی که با داده های عمومی آشنایی کمی دارد ممکن است فکر کند که آن ها نیز شامل این جمله می شوند.
محصول بودن یعنی چه؟
در یک معامله در سیستم اقتصادی، سه طرف وجود دارند: فروشنده، مشتری و محصول. فروشنده، محصول که می تواند کالا یا خدمات باشد را به مشتری ارائه می کند و مشتری در قبال آن، به فروشنده پول پرداخت می کند. حال فرض کنید که شما کاربر یک شبکه اجتماعی انحصاری هستید. در این جا شبکه اجتماعی از حضور شما پول به دست می آورد اما شما پولی پرداخت نمی کنید، بلکه تبلیغ کننده پول پرداخت می کند. پس در این معامله، فروشنده شبکه اجتماعی و مشتری تبلیغ کننده است. اما محصول چیست؟
محصول، توجه شماست. شبکه اجتماعی توجه شما را از طریق نرم افزارش به دست می آورد و (قسمتی از) آن را به تبلیغ کننده می فروشد. شما وقتی در جایگاه فروشنده یا مشتری نیستید، پس در جایگاه محصول قرار می گیرید.
به عبارت دقیق تر، دو معامله در این مثال صورت می گیرد. در معامله اول، شما توجه خودتان را با حق عضویت و استفاده از خدمات شبکه اجتماعی معامله می کنید و در معامله دوم شبکه اجتماعی شما را با تبلیغ کننده در قبال پول معامله می کند.
لزوما توجه شما نیست که مورد معامله قرار می گیرد. داده های شما، زمان شما، علم و تخصص شما، طرز تفکر شما یا هر چیز دیگری می تواند تبدیل به محصول شود و مورد استفاده قرار بگیرد.
می توان گفت که در این جا شما کشت می شوید. مثل یک مرغ که برایش لامپ را هر شش ساعت یک بار خاموش و روشن می کنند تا دو برابر تخم بگذارد، علیه شما نیز مکانیزم های مخربی را به کار می برند تا از منابع شما چندین برابر استخراج کنند. با این تفاوت که بر خلاف مرغ، منابع شما از جنس گوشت و تخم مرغ نیست.
یکی از مشکلات بزرگ این مدل از درآمد زایی، این است که کاربر متوجه معامله پنهان خودش با شبکه اجتماعی و تبدیل شدنش به محصول نمی شود، که شاید اگر متوجه خطراتی که برایش به وجود می آید شود، دیگر از محصول استفاده نکند و به عبارتی در این گونه معاملات، کاربر فریب می خورد.
داده های عمومی ارتباطی به این قضیه ندارد
هنگامی که از داده های عمومی استفاده می کنید، شما نه مخصول هستید و نه مشتری؛ شما مالک هستید. در استفاده از داده های عمومی، معامله ای اتفاق نمی افتد و در نتیجه مشتری، فروشنده و محصولی وجود ندارد. و این دقیقا تفاوت داده های عمومی با محصول رایگان کمپانی هاست.
ممکن است این سوال به وجود بیاید که فعالیت های اقتصادی حول داده های عمومی چگونه درآمد زایی می کنند؟ جواب این سوال این است که ساخت داده عمومی به طور مستقیم درآمد ندارد، و سازندگان با رویکرد اقتصادی مثل کمپانی ها از روش های دیگری به سود می رسند که در معمولا در دو دسته زیر قرار می گیرند:
- وقتی که داده به صورت عمومی منتشر می شود، توسط جامعه ترقی می کند و در نتیجه سازنده به عنوان یکی از مصرف کنندگان آن، از این ترقی داده سود می کند.
- سازنده به این دلیل که خالق آن داده عمومی است، توسط مصرف کنندگان آن داده شناخته شده است و بعدا اگر خدمتی یا محصولی حول آن مطرح شود، سازنده برای ارائه آن مزیت رقابتی دارد.
که در هیچ کدام از این دو روش، معامله ای صورت نمی گیرد و ارزش خلق شده به صورت پول در دسترس سازنده نیست. پس بحث مشتری یا محصول بودن نیز درباره داده های عمومی مطرح نمی شود.